In Memoriam  Albert (Ab) van Eijk (1923 -2011)

AMSTERDAM - Acteur/Regiseur Ab van Eijk is Zaterdag 1 Januari op 87-jarige leeftijd overleden.
Een markant stukje radio van het eerste uur is niet meer.
Op 2 januari is mijn vader en hoorspelregisseur Ab van Eijk op 87-jarige leeftijd overleden. Ab begon in 1947 als omroeper bij de NCRV. Vanaf de jaren vijftig schreef en regisseerde hij regelmatig stukken voor de radio, waarbij hij gold als een van de vernieuwers. Zo maakte hij zestig jaar geleden de acousticons (muzikale poëtische experimenten).
Later maakte hij nog talloze docugrafieën en docudrama's. Ab beminde de gesproken taal. In een interview in Studio Amsterdam in 1989: 'De radio zou een werkplaats kunnen zijn waarin we de taal uitproberen. En dan bedoel ik niet dat geneuzel of dat radio-drie-geleuter, dat dient geen enkel doel.'
Hij hekelde de taalverarming in de maatschappij. 'Vroeger had men disputen, discussieerde men en luisterde men naar elkaar. Door de taalverarming kunnen we niet meer uitpraten. Dat is een gevaar voor de samenleving. Ik wil nu niet de mooipraterij introduceren, maar als men geen emoties, gevoelens of uitingen van liefde meer kan geven in de vorm van taal, dan is dat erg gevaarlijk voor elke verhouding. En die taalarmoede wordt door de televisie en door de geïllustreerde pulppers verergerd. Waar men niet meer praten kan ontstaan 'harde stiltes'.
                                                                                                                                                      Manfred van Eijk"

Met bovenstaande ingezonden brief in Spreek'Buis nr 993 van 21 januari, heeft Manfred van Eijk het overlijden van zijn vader bekend gemaakt. Hij is op 10 januari jongsleden in besloten kring gecremeerd.
Ab van Eijk werd op 23 oktober 1923 geboren in Amersfoort en groeide op in een streng gereformeerd gezin. Na de lagere school doorliep hij achtereenvolgens de Middelbare Handelsdagschool en de twee hoogste klassen van de Rijks Hogere Burgerschool met vijfjarige cursus te Amersfoort en nam daarna lessen Grieks en Latijn. In april 1946 werd hij benoemd tot omroeper bij de NCRV, na een aantal jaren werd hij er regisseur. Gedurende zijn gehele leven vormde taal een belangrijk onderdeel van zijn doen en laten en zijn voorliefde voor taal is dan ook terug te vinden in zijn complete oeuvre. Hij schreef veel poëzie, teksten voor liederen, het libretto van de komische opera De Ridder van de droevige figuur, impressies en opstellen over de betekenis van het woord. In het begin van de zestiger jaren voerde Ab van Eijk de regie en samenstelling van het programma 'Vers in het gehoor', een programma met en over poëzie, met vele gasten en live muziek. Eenmaal werd het programma afgelast omdat er een gedicht van Jaap Harten in voorkwam met een, voor die tijd, onacceptabele erotische strofe. (Dit programma is op een latere datum toch nog uitgezonden). Later schreef hij in het bijzonder radiofonisch proza. Ook buiten zijn vakgebied was hij bezig met taal. Zo was hij medewerker aan het letterkundig maandblad Ontmoeting en trad hij ook als voordrager op. Naar verluid heeft hij ook nog les gegeven aan de Maastrichtse Toneelschool. Na zijn pensionering schreef hij o.a. columns in de voorganger van UIT!, het blad Naturisme. Steevast stond er boven zijn columns AVE, niet alleen 'gegroet' in het Latijn, maar het waren ook zijn initialen. Begin 1992 verscheen de eerste vaste column, in 2006 de laatste.
Ab van Eijk toonde zich telkens in vele opzichten belezen, dwars, poëtisch, mensen aan het denken zettend, vernieuwend en een pionier. Naar mijn persoonlijke mening moet bescheidenheid apart worden genoemd.

In hoorspelkringen is de naam Ab van Eijk natuurlijk zeker geen onbekende, maar slechts weinigen zullen beseffen van hoeveel belang hij voor het hoorspel is geweest. Ab van Eijk kon zich, qua aantal geregisseerde hoorspelen, zonder schroom meten met regisseurs zoals bijvoorbeeld Willem van Capellen, Leon Povel en Sallo de Vries Jr. Ondanks de nog incomplete inventarisatie is wel duidelijk dat Ab van Eijk vele honderden hoorspelen heeft geregisseerd. Daarnaast vertaalde en bewerkte hij een aantal hoorspelen en hij schreef er zelfs meer dan tien. Zijn stem is slechts in een enkel hoorspel terug te horen. Vermoedelijk heeft hij meerdere kleine rolletjes in zijn hoorspelen vervuld, echter hij vond het waarschijnlijk niet gepast dat dit vermeld werd. (een overzicht is aan het einde toegevoegd)
Op de hoorspelen heeft hij een overduidelijk stempel gedrukt, waardoor het voor de luisteraar onmiskenbaar is dat het van zijn hand was. Ab van Eijk hekelde het "overdreven hoorspelspraakje". Hij vond dat ook in een hoorspel dialogen en gesprekken natuurlijk moesten klinken. De taal en woorden moest het beeld scheppen, niet "het toontje" en/of de geluidseffecten. Dit is in het oeuvre van Ab van Eijk ook goed terug te vinden in de vorm van vele experimentele hoorspelen.
Gezien het grote oeuvre van Ab van Eijk is het moeilijk om specifieke en karakteristieke hoorspelen te noemen. Wanneer een ieder de hoorspellijst doorleest zal ieder ongetwijfeld titels kunnen herkennen die op hem of haar bijzondere indruk hebben gemaakt. Ik noem er daarom slechts twee, namelijk De fietsbelvariatie en De droevige ogen van Tsjing Thai. Beide relatief recent en beide om discutabele redenen.
AVE Ab, je hebt voor hoorspelliefhebbers een onbetaalbare schat aan hoorspelen na gelaten!
                                                                                                                                                      Peter Schrama


[Terug]